Пра нашых продкаў...

...Дрыгвічы расьсяліліся паміж Пры-пяцьцю і Заходняй Дзьвіною. Сярэдзіна сялібы дрыгвічоў супадае з нашай Меншчы-най. Яны жылі пасярод лясоў і балот, дзе шмат было багнін, інакш кажучы, дрыгвы. Адсюль і пашло іх імя. Пасьля іх толькі ў Меншчыне засталося болып як 30 тысяч курганоў-магільнікаў. Радзімічы былі не-вялікім племем і жылі ІІа абодвух берагох Сожу. Яны прыйшлі сюды пазьней ад крыві-чоў і дрыгвічоў з ляскай (польскай) страны. Летапіс гаворыць аб іх так: "Бяста бо два брата в Лясех: Радзім, а другі Вятко, і прі-шедша седоста Радім на Соже, і прозвашася Радімічі, Вятко седе с родом своім по Оце, от него-ж прозвашася Вятічі". Аб жыцьці нашых прародзічаў мы зна-ходзім весткі ў Кіеўскім летапісу. Летані-сец так малюе гэтае жыцьцё: "Жывяху в ле-се, яко-же всякі зверь, ядувде всё нечісто, і срамословіе в ніх пред отцы і пред сноха-мі; і брацы не бываху в ніх, но ігрііца межю селы"... і г. д. Судзячы на гэтай летапіснай ведамасьці, выходзіць, што на-шыя продкі былі зусім у первястковым стане, ня мелі ніякай культуры і жылі сярод лясоў, як нейкае быдла. Ня так аб-стаіць справа, калі мы запытаемся ў чужа-земных сьведкаў. Усе яны ў адзін голас кажуць аб тым, што ўсходнія славяне ўжо і ў часы сівой старасьветчыны мелі нейкую культуру і нават немалую. Так, напрыклад, гавораць бізантыцкія аўтары Пракопі, Маўрыкі, Канстанты Чырвонародны і араб-скі аўтар Масудзі. Той самы летапіс, като-ры, з аднаго боку, такою чорнаю хварбаю малюе культурны быт нашых продкаў, з дру гога боку, дае пэўныя весткі аб вялікім ліку гарадоў, якія былі раскіданы па ўсіх куткох тагочаснай Полацкай Русі. А мы ведаем, піто прысутнасць у народу гарадоў як гандлёвых цэнтраў гаворыць зусім ясна аб культурнасьці народу. Аб гэтым-жа, хоць маўчком, але гавораць тыя магільнікі-кур-ганы, каторыя засталіся на тэрыторыі Бела-русі аж да нашых часоў. Раскопкі гэтых магільнікаў-курганоў, якія робяцца вучо-нымі, даюць шмат матэрыялаў, каб намаля ваць стан культуры як матэрыяльнай, так і духоўнай у крывічоў, дрыгвічоў і радзі мічаў. 3 раскопак мы бачым, што пляменьні будучага беларускага народу, не зважаючы на сваю блізкасьць на крыві і суседзтву, мелі ня зусім сходныя звычаі. Так, напры-клад, кожнае з іх па сваім уласным звычаі хавала нябожчыкаў. Крывічы палілі труп, попел зьбіралі ў пасудзіну, якую потым пакрывалі насыпам. Укола насыпу капалі раўчак, а курган абводзілі стужкай з каме-ню. Дрыгвічы клалі сваіх нябожчыкаў на зямлі і насыпалі над імі курганы. Радзі мічы да X сталецьця сваіх нябожчыкаў па-лілі, а пасьля гэтага часу клалі нябожчыка на ложка, насыпанае нопелам, і над ім рабі лі наспу. Уклад хаўтурны крывіцкі быў ІІайскладнейІпы; гэтае гаворыць аб тым, што і культура іх павінна была быць выінэй-шаю. Па тых рэчах, што знаходзяцца ў курга-нох, ясна, Іпто дзяды нашыя ня сквапны былі да вайны, ім болып падабалася мірная праца: земляробства, зьвералоўства і ган даль. Яны ўмелі ўжо ткаць на кроснах, ведалі бандарную і ганчарную справу. Бы-лі сярод іх людзі заможныя, каторыя любі лі хораіпа прыбрацца. На шыі яны насілі маністы з шкляных пацерак: часам бронза вых і срэбных, з размаітымі падвескамі, добра апрацаванымі. Відаць, што пацеркі, вельмі штучна зробленыя, дзесь купляліся. Беларус напіага часу ня можа прыбрацца так багата і цікава, як маглі прыбрацца яго нродкі, каторыя, па летапісу, "жівяху в ле-се, яко же всякій зверь". Проф. Завітневіч аб кургановых рэчах гаворыць так: "Курган-ные предметы Полесья по своему матерналу ценнее, а по форме разнообразнее, за-тейлнвее, а нногда даже нзяіднее нынешннх". I няма тут ніякага дзіва. Нашу бацькаў-Іпчыну багаціў вялікі водны шлях з Вара гаў у Бізантыю, па каторыі ішоў сусьветны гандаль таго часу. У гэтым гандлі працавалі і мелі немалы заробак і наніы прародзічы. Цікава тое, што некаторыя рэчы, якія ўжы-валіся тады, ужываюцца і цяпер беларусамі нашага часу. Жыхар кургановага ГІалесься меў звычай падпяразвацца раменным паском з шкураным кашэлікам, у каторым ён хаваў крэсіва, крамень, губку і ножык. Наш бела рус некаторых паветаў Горадзеншчыны, Ма-гілёўнічыны і Меншчыны таксама носіць пры сабе ў кашэліку на раменным паску такія самыя рэчы; толькі ён дадаў да іх, як чалавек нашае культуры, яшчэ тытун і люльку. Чым вытлумачыць тое, што вестка лета-пісу аб Ішкультурнасьці наніых прародзічаў так не падобна на весткі чужаземных сьвед-каў курганоў? Трэба памятаць, што хто-б ня быў аўтар летапісу, ён быў манах, прад-стаўнік новай культуры, і новай веры, якая прасочвалася ў нашыя лясы з далёкай Бі-зантыі. Пэўна, піто ўсё тое, гато насіла на сабе адзнакі не яго культуры, аўтар лічыў кякультурным. ІІІлюб, учынены водлуг звы чаяў ІІаганскай веры, яго не здавольваў, і летанісец тііша, ІІІто ў продкаў напгых "бра-цы не бываху". Калі продкі нашы ў Іюсны, ІІа звычаі хрысьціянства, дзень елі' скаром- нае па сваім паганскім звычаі, манах лета-пісец кажа, што яны елі ўсё нячыстае. Та-кія здарэньні ацэнкі культуры ў гісторыі людзей мы бачым часта. Вядома нам, напры-клад, што рымляне звалі першых хрысьціян бязбожнікамі за тое, што яны верылі ў свайго нявіднага бога, а ня ў іх рымскіх багоў; апроч таго, рымляне вінавацілі іх у распуснасьці за тое, што ў хрысьціян была свая мораль, а не мораль паганскай веры рымлян. Адным словам, летапісец зрабіў згодна з законамі соцыяльнай псыхолёгіі тую абмылку, якая для нас зусім зразумела: славяне ня мелі і не прызнавалі бізантыц-ка-хрысьціянскай культуры, значыць, яны ня мелі ніякай культуры. Ігнатоўскі У. М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі. Мн.: 1991. ...Хутчэй за ўсё, мабыць, Іпто назва дры гавічоў паходзіць ад славянскага імя Дры гавіт, як радзімічы ад Радзіма і вяцічы ад Вяткі. Гэта тым больш верагодна, ІІІто ў Канстанціна Парфірароднага і ў "Жыціі Дзмітрыя Салунскага" яны выступаюць як "другувіты", "драгувіты" і "дрогувіты". Пры "р" быў досыць невыразны галосны гук, які нерадаваўся па-рознаму візантый цамі. Ён па-рознаму мог гучаць і ў сла-вянскім вымаўленні. Як бачым, болын пра вільнай формай гэтай назвы трэба лічыць "драгавіты". I вельмі шкада, што ў бела-рускай навуковай літаратуры ўкаранілася яўна нянравільная форма "дрыгавічы". Тут дарэчы будзе адзначыць нахвальную спро бу Л. Аляксеева ўжываць форму "дроговнчн". Паўднёвая мяжа рассялення дрыгавічоў ішла на поўдзень ад Прыпяці па мяжы былых Менскай і Валынскай губерняў, дзе нідзе толькі заходзячы яшчэ далей на поў-дзень (у міжрэччы Гарыні і Стыры). Тут дрыгавічоў ад драўлян аддзяляла досыць Іпырокая балоцістая прастора. Густынскі летапіс, гаворачы пра дрыга вічоў, зазначыў, што яны рассяліліся па-між Прыпяццю, Дняпром і Дзвіною. I гэ-тым самым у адрозненне ад іншых летапі-саў адзначыў іх усходнюю мяжу. А яна ішла па левым беразе Днянра на Іюўнач ад упадзення ў яго Прыпяці. ... Рассяленне дрыгавічоў на такой вялі кай нрасторы (Панрыпяцце, Падняпроўе, Панямонне і Пабужжа) мела ў далейіпым надзвычай важныя вынікі як для лёсу само-га Іілемя, так і для гісторыі ўсёй Беларусі. ...3 уступленнем Уладзіміра на вялі-какняскі пасад аднаўлялася (але зноў толь-кі часова) адзінства і палітычная раўнава-га Кіеўска-Наўгародскай дзяржавы. Гэта і дало ёй магчымасць аднавіць зноў вайско вую палітыку. У 981 г. Уладзімір хадзіў на ляхаў, у гэтым жа і наступных гадах - на вяцічаў. У 983 г. быў зроблены паход на яцвягаў (гэта першае ўпамінанне іх у летапі-се) і ўзята іх зямля. На жаль, у крыніцы не ўдакладняецца месца паходу. Яцвягі займа-лі, як мы ведаем, значную тэрыторыю, і та-му не выключана, што гэты паход мог быць прадпрыняты на тэрыторыю Беларусі, у раё-ны Папрыняцця, ці Панямоння, ці Па-бужжа. Але для нас асаблівую цікавасць скла-дае паведамленне летапісу пад 984 г. пра заваяванне радзімічаў. Зразумела, што з па~ карэннем вяцічаў лёс радзімічаў быў прад-вырашаны. Уладзімір, робячы паход на іх, наперадзе сябе паслаў ваяводу па празванню Воўчы Хвост, які сустрэў радзімічаў на рацэ Пяшчане і перамог іх. 3 таго часу і з'явілася прымаўка, якой дражняць радзі-мічаў: "Пяшчанцы воўчага хваста бегаюць". У заключэнне летапісец япічэ раз наўтарыў, Іпто радзімічы ад роду ляхаў і аселі тут, а таксама дадаў, што яны "нлацяць даніну Русі, павоз вязуць і дагэтуль". Розныя даследчыкі па-рознаму адносі-ліся да гэтай надзеі. Адны бачылі ў ёй карную экспедыцыю супраць радзімічаў, якія паўсталі ці адклаліся, другія - су-тычку Уладзіміра і яго дружыннікаў у час збору даніны, трэція лічылі, Інто гэта па-дзея перанесена з часоў Алега, а чацвёртыя наогул прымалі яе за легенду, створаную для тлумачэння народнай прымаўкі. Ні з воднай з гэтых думак нельга пагадзіцца. Для правільнай ацэнкі гэтай падзеі трэба прыга-даць, што яшчэ ў прамежку 912 - 944 гг. ра-дзімічы разам з вяцічамі і севяранамі выйіплі з-пад улады Кіева. Таксама пака-зальны факт, калі ўспомніць, што летапісец паказваў гэтыя тры плямёны блізкімі па сваіх звычаях. I гэта невыпадкова. Мы ўжо бачылі, што Іплях севяранаў іпюў з Поль Іпчы, а радзімічы і вяцічы таксама вялі свой род з ляхаў. Нездарма ж і пасяліліся яны побач адзін аднаго. Ці не ўтварылі гэтыя тры плямёны, аддзяліўпіыся ад Кіе ва, нейкую асобную палітычную адзінку, магчыма, нешта накіпталт федэрацыі? Гэта тым больш верагодна, бо ў далейіным з іх тэрыторыі поўнасцю склалася Чарнігаўскае княства. Сцверджанне пра заваяванне радзі мічаў Святаславам не пацвярджаецца кры ніцамі. Зыходзячы з гэтага, ІІаход Уладзі міра ў 984 г. трэба лічыць заваёўчым пахо дам з мэтай вярнуць радзімічаў пад уладу Кіева. Гэта пацвярджаецца і тым, Іпто су тычка адбывалася на рацэ Пяшчане (правым прытоку Проні), якая была рубяжом радзі міцкіх паселішчаў, і таму натуральна, Іпто радзімічы менавіта тут сустрэлі праціўні ка. Але паўторнае заваяваннс радзімічаў апроч даніны давала Кіеву яіпчэ адну эка намічную выгоду. Справа ў тым, Іпто тэры торыя радзімічаў, як і сумежных з ёю раё-наў, была багатая балотнымі рудамі, нават вядомая ўжо нам рака Пяшчана мела другую назву - Рудніца. Са шматлікіх радзіміц-кіх балотаў здабываўся сырэц для выпра цоўкі металу. Калі гэтая рака не страціла свайго прамысловага значэння яінчэ на рубя жы XVIII - XIX стст., то няцяжка ўя віць, як яна цанілася ў канцы X ст. Не можа быць сумнення, што авалоданне радзі міцкімі руднымі багаццямі было адной з важнейшых мэт пакарання радзімічаў Уладзімірам. Нездарма ж таму Воўчы Хвост найперш накіраваўся на Пяшчану, асабліва багатую рудамі, і нездарма ж ра-дзімічы тут сканцэнтравалі сваю абарону: тут знаходзілася іх найбольшае багацце. Ермаловіч Мікола. Старажытная Беларусь / Полацкі і Новагародскі перыяды. МІІ.: 1990.