Пачатак экспансіі Расіі

У 1654 г. праз Рэчыцкі павет прайшлі сенню 1655 г. на поўдзень Беларусі прыбы- царскія войскі на чале з А. Н. Трубяцкім ло царскае войска на чале з князем Дзміт і В. П. Шарамецевым. Рэчыца, а таксама рыем ВалконскімЛРабаўніцтвы і разбурэн- населеныя пункты, якія аказалі ім хоць ні пакінуў пасля сябе на Беларускім якое супраціўленне, былі вынішчаны. Во- Палессі і гэты царскі служка. Менавіта таму значная колькасць насельніцтва Рэчыц-кага павета "вызваліцеляў" пачала сустра-каць варожа. Вайна закончылася Андрусаўскім пера мір'ем (1667 г.). Рэчыца і амаль увесь павет засталіся ў складзе Рэчы Паспалітай. А зу-сім побач, за Дняпром (тэрыторыя Баршчоў-скага і Белабалоцінскага сельсаветаў Рэ-чыцкага раёна), стаялі атрады рускага цара. У 1700 г. распачалася Паўночная вайна Расіі са Швецыяй. Тэатрам баявых дзеян няў стала і Беларусь. Насельніцтва рабава лі і шведы, і рускія. Пакуль не знойдзены дакументальныя звесткі пра тое, што на тэрыторыі Рэчыцка-га павета мелі месца баі ІІаміж рускімі і ІІІведскімі войскамі. Але каля вёскі Азер-шчына (3 км ад Рэчыцы) сяляне неаднойчы знаходзілі зброю шведаў. Існуе таксама паданне: на мосце каля вёскі Заспа адбылася жорская сутычка паміж рускімі і шведамі. Пралілося шмат крыві. Таму і бліжэйшая ад Заспы вёсачка атрымала назву Чырвоны Мост. 23 чэрвеня 1706 г. Пётр I каля Быхава вёў на сваім байдаку перамовы з камендан-там быхаўскай крэпасці Сініцкім аб выка-нанні ім саюзніцкіх абавязацельстваў у ба-рацьбе супраць шведаў. Пасля гэтага рускі цар адбыў па Дняпроўскаму шляху ў Кіеў. Значыць, недзе ў канцы чэрвеня ці пачатку ліпеня Пётр I праплыў паўз Рэчыцу. Шлях да падвышэння свайго дабрабыту, які сур'ёзна пахіснуўся за час войнаў, феадалы бачылі ў далейшым запрыгонь-ванні насельніцтва. На працягу XVII XVIII стст. некалькі разоў павялічвалася норма дармавой прымусовай працы сялян у гаспадарцы феадала. Апроч штотыдпёвай ІІаншчыны сяляне выконвалі і павіннасці, звязаныя са жнівом, сенакосам, сяўбой, - гвалты, талокі, згоны. Узмацненне ўціску вяло да новага раз-гортвання сялянскага руху. Хваляванні жы хароў мястэчка Горваль, якое належала Ві ленскаму канітулу, адбыліся ў 1745 г. У 1770-ыя гады ўзброеныя выступленні ме-лі месца ў Любоніцкім і Стоўпінскім ста роствах Рэчыцкага павета. Кіраўніком паў станцаў быў Павел Лагойка. Толькі ў 1782 г. паўстанне было зломлена. Гэта адбы лося пасля таго, як злавілі і пакаралі смер цю Паўла Лагойку. Разам з кіраўніком рэ чыцкіх паўстанцаў смерць прынялі і яго-ныя памочнікі Лаўрын Самадзелак і Сы-мон Пячонка. А. Рабянок

 У СКЛАДЗЕ РАСІЙСКАЙ ІМПЕРЫІ

Шляхам двух стагоддзяў

У выніку першага падзелу Рэчы Па сналітай (1772 г.) да Расіі адышла ўсходняя частка Рэчыцкага павета. Па-сля другога падзелу (1793 г.) - увесь павет. Рэчыца, шмат разоў разбураная і спаленая, ІІачала адбудоўвацца ў выгля-дзе вёскі, што цягнулася ўздоўж Дняпра. ...У далучаных абласцях палітыка царскага ўрада зводзілася ў першую чаргу да таго, каб захаваць "цішыню і спакой". .На беларускія гарады, якія мелі магдэбургскае права, а таксама на цэнтры паветаў пашыраліся льготы, якія былі вызначаны ў 1785 г. Дароў най граматай. Усё насельніцтва, неза-лежна ад звання і чыну, павінна было ў месячны тэрмін прысягнуць на вер насць царскай уладзе. Памешчыкам, якія давалі такую прысягу, пакідаліся маёнткі і прыгонныя. Яны мелі тыя ж самыя правы, што і рускія дваране. Тыя ж, каторыя прысягаць не жадалі, абавязаны былі выехаць за межы рус кай дзяржавы. На працягу трох месяцаў ім дазвалялася прадаваць маёмасць. Ка-лі ж тэрмін, адведзены на гэта, заканч ваўся, а намешчык маёнтак не нрадаў, то маёнтак гэты падлягаў канфіскацыі і аддаваўся ў казну. Увогуле аграрная палітыка царызму на далучаных тэрыторыях была накіра-вана на пашырэнне землеўладання два ранства і ўмацаванне памешчыцкага землеўладання наогул. На тэрыторыі Рэчыцкага павета з'явілася нямала но-вых уладальнікаў - Арловы, Горваты, фон Гольсты, Лашчы, Нарушэвічы, Па ніны, Прозары, Шуйскія і інш. Большасць насельніцтва павета з'яўляліся прыгоннымі сялянамі. Іх-нія павіннасці былі ў асноўным такі-мі: тры дні на тыдзень паншчыны для мужчын (з канём) і тры дні паншчыны для жанчын (пешай); гвалты (талокі) - згон сялян у час уборкі сена, збожжа-вых і інш.; шарваркі - будаўнічыя работы ў маёнтку памешчыка (будаўні-цтва дарог, мастоў, жывёлагадоўчых па мяшканняў і інш.); павіннасць дарож ная - перавозка прадуктаў памешчыц-кай гаспадаркі да месца продажу; дані-на - збор грыбоў і ягад для памешчы-ка, здача яму прызначанай колькасці курэй, яек, дроў і інш.; пража для памешчыка пэўнай колькасці палатна. Існавалі і дзяржаўныя падаткі, якія аплачваліся грашыма. Пераважная большасць сялян былі прыгоннымі. Яны знаходзіліся ў поў най уладзе сваіх памешчыкаў. Але, бадай, яшчэ болыл цяжкім было стано-вішча для іх у маёнтках дзяржаўных. Арандатары (часовыя ўладальнікі) ста-раліся выціснуць з сялян як мага болын. Далейшы ўціск прыводзіў да новых сялянскіх хваляванняў. Так, у 1796 г. жыхары вёсак Жму-раўка і Броннае адмовіліся падпарад коўвацца пану Юдзіцкаму. На другі дзень з Рэчыцы ў Жмураўку і Броннае выехалі прадстаўнікі павятовай адмі-ністрацыі. Пачалі палохаць вяскоўцаў усялякімі карамі. Але сяляне цвёрда стаялі на сваім. "Юдзіцкаму і ягоным прыслужнікам падпарадкоўвацца не бу-дзем", - заявілі яны. Бачачы, што да-мовіцца не ўдасца, улады арыштавалі і публічна пакаралі бізунамі 15 ся лян. Некалькі чалавек былі адпраўле-ны ў Сібір. У 1802 г. адмовіліся падпарадкоў вацца новаму памешчыку Андрэю фон Гольсту сяляне дзяржаўнага маёнтка Мухаеды. Гэта бачна з рапарта Рэчыцка- га ніжняга земскага суда Кіеўскаму ваеннаму губернатару ад 29 лістапада 1802 г. У Мухаеды выязджаў Рэчыцкі ніж ні земскі суд, каб на месцы разабрацца, чаму сяляне выказваюць непаслушэнст ва, схіліць іх да неабходнасці падпа радкоўвацца новаму ўладальніку. Былі сабраны сяляне з кожнай хаты вёскі. Яны выслухалі ўказ Мінскай казённай палаты за № 2094 і кантракт, заключаны гэтай жа палатай і памешчы кам фон Гольстам. Але ўсё гэта не пера канала сялян выконваць павіннасці пе рад новым часовым уладальнікам. Яны крычалі: "Хоць нас няхай вешаюць і катуюць, але слухаць памешчыка фон Гольста і падпарадкоўвацца яму не 6у дзем..." Сяляне патрабавалі, каб суддзі па казалі ім указ не Мінскай палаты, а ўказ дзяржаўны. Убачыўшы, што дамовіцца з сяляна мі не ўдасца, суддзі папрасілі мясцо вага святара Фёдара Цішкевіча, каб ён угаворваў людзей слухацца памешчыка арандатара Андрэя фон Гольста. Святар жа ўзяў бок сялян. Суддзі паспрабавалі перапісаць прозвішчы ўсіх тых, якія найболып актыўна выказваліся супраць новага арандатара. Ніхто сябе не назваў. I та-ды дапамог войт Гардзей Аксёнаў. 14 чалавек былі арыштаваны - Васіль Музычэнка, Пятро Качан, Андрэй Паш-ка, Мацвей Пашка, Фёдар Мішчанка, Якаў Грыбенка, Нічыпар Дубянок, Іван Макараў, Фёдар Усік, Кірэй Ко-ган, Даніла Піліпенка, Яўхім Савен-ка, Мацвей Качан і Якаў Рэбешка. Яны былі арыштаваны і высланы ў Рэчыцу на земскі павятовы суд для пакарання "па закону". Сялянскія хваляванні адбыліся ў Рэчыцкім павеце і ў 1808-1809 гг. ,7Далучэнне поўдня Беларусі да Ра-сійбкай імперыі дало магчымасць да ўключэння яго ў агульнарасійскую гас падарчую сістэму, стварыла перадумо вы для больш хуткага развіцця экано мікі. - На тэрыторыі Рэчыцкага павета бы-лі пабудаваны некалькі паташных заво даў, ва ўладанні Сіверса пры вёсцы Гута завод па вырабу шкла. Шырокае развіццё атрымалі рудаплавільныя ма-нуфактуры, бо ў павеце было мноства балот, багатых на жалезную руду. Най больш славутая з такіх мануфактур пра цавала ў вёсцы Дзямідаў (Нараўлянскі раён). У справаздачы за 1805 г. мінскі губернатар адзначаў: у Мазырскім і Рэ-чыцкім паветах асабліва развіты выраб паташу, смалы і дзёгцюГ Сапраўды, багацце лясоў Рэчыцкага павета давала дастаткова сыравіны для вырабу такой прадукцыі. Рынкам яе збыту былі Адэ са, Крамянчуг і Херсон. Паташ, смала і дзёгаць дастаўляліся туды па Дняпры, карысталіся шырокім попытам. Памешчыкі Рэчыцкага павета нема-лы даход мелі ад продажу лесу. Па Дняпры драўніна сплаўлялася на Ук-раіну. За сплаўшчыкаў найчасцей былі прыгонныя сяляне. Амаль у кожнай вёс-цы, якая знаходзілася на беразе ракі, меліся сплаўныя арцелі. Найбольш вя-домая - у вёсцы Азершчына. Плыты вязалі і пераганялі на Украіну як не ўсе мясцовыя мужчыны. А вось з Украіны рачнымі байдака-мі ў павет дастаўлялася соль. Яна раз-возілася потым амаль па ўсім Беларус-кім Палессі. У пачатку XIX ст. памешчыкі Рэ-чыцкага павета пабудавалі некалькі аў-чарных заводаў, наладзілі выраб сук-на. Прадавалі тканіну арміі, а таксама на традыцыйных Рэчыцкіх кірмашах. Асабліва багатымі яны былі 9 мая і 6 снежня (па старому стылю). Якраз на гэтыя дні прыпадалі хрысціянскія святы Міколы - веснавога і зімовага. На кірмашах прадаваліся таксама леса-матэрыялы, хлеб, жывёла, дзёгаць. 3 тагачасных дакументаў бачна: на пачатку XIX ст. у Рэчыцы было 316 драўляных дамоў, 2 драўляныя пра-васлаўныя царквы, драўляны каталіцкі манастыр і сінагога. Жыхароў мелася 1770 чалавек. 3 іх шляхты - 2 працэн- ты, служак культа - 2, купцоў - 2, мя-шчан - 83, а таксама 8 працэнтаў ра-меснікаў. Асноўным заняткам гараджан былі земляробства, рыбалоўства і сплаў лесу. Рэчыца была ў арэндзе, а затым у "пажыццёвым" уладанні баранесы Корф. Суровым выпрабаваннем для бела рускага народа з'явілася Айчынная вай-на 1812 г. На працягу яе Рэчыца была часовай рэзідэнцыяй мінскага губерна-тара. Тут кватаравалі вайсковыя часці, якія потым накіроўваліся ў раён бая вых дзеянняў. Разам з тым у горадзе размяшчаўся галоўны склад паўднёвай рускай арміі. У 20 -30-ых гг. XIX ст. па Дняпры пачалі хадзіць параходы. Рэчыца стала значнай прыстанню. Горад злучаўся паш-товым трактам з Мінскам. Ён праля-гаў праз Горваль, Бабруйск, Ігумен. Тракт на Чарнігаў быў праз Холмеч і Лоеў. ' ;- У першай палове XIX ст. грамадскі рух на тэрыторыі Беларусі быў адмет-ны антыпрыгонніцкім характарам. У ім бралі ўдзел не толькі сяляне, але і дробная шляхта, разначынцы, чыноў-нікі, перадавыя афіцэры. У 1830 г. па чалося паўстанне ў Полынчы, на Бела русі і ў Літве. У чэрвені - ліпені 1831 г., калі ў Заходняй Беларусі і Літве паўстанне было амаль падаўлена, хваляванні ўспыхнулі на поўдні Бела русі. У Мазырскім, Рэчыцкім і Пін скім паветах дзейнічалі атрады, якія ўзначальвалі памешчыкі Ф. Кяневіч і Т. Пуслоўскі. Шырокай падтрымкі з боку сялянства паўстанцы не атрыма лі. Гэта прывяло да іх паражэння. На тэрыторыі Рэчыцкага павета пэў-ны час хаваліся ўдзельнікі паўстання. Прытулак сабе знаходзілі ў балоціс тай, маладаступнай мясцовасці. Като рыя з іх вярнуліся потым на радзіму (Польшчу ці Літву). Іншыя дзе-нідзе заснавалі хутары, якія з цягам часу выраслі ў вёскі. На тэрыторыі сучасна га Рэчыцкага раёна гэткім чынам узнік-ла вёска Лясное. У 1845 г. быў зацверджаны герб Рэчыцкага павета. Ён уяўляў шчыт, які быў падзелены на дзве палавіны. У вер хняй - губернскі герб, у ніжняй - на белым полі распушчаны ў левы бок двухканцовы сцяг ружовага колеру. На сцягу - вершнік у латах. У правай ру-цэ коннік трымае выцягнуты меч, у ле-вай - шчыт з намаляваным на ім двай-ным крыжам. Рэвалюцыйная сітуацыя канца 1850 - пачатку 1860-ых гг., абумоўле-ная крызісам феадальна-прыгонніцкай сістэмы і зараджэннем капіталістыч-ных адносін, стала галоўнай прычынай, якая прымусіла царызм у 1861 г. пай-сці на адмену прыгоннага права. Сяля-не Рэчыцкага павета, як і па ўсёй Ра сійскай імперыі, атрымалі асабістую волю і магчымасць распараджацца сваёй маёмасцю. Але адмена прыгоннага права не ліквідавала прыгонніцкія пе-ражыткі. Большая частка зямлі заста лася за памешчыкамі. Пры раздзеле землеўладальнікі пакінулі за сабой і лепшыя ўчасткі. Сяляне павета засталі-ся ў асноўным малазямельнымі. Павін-ны былі заплаціць памешчыку і за волю, і за зямлю. Выкуп асабістай волі быў замаскіраваны ў завышэнні цаны за зямлю. Вядома, сяляне не мелі гро-шай, неабходных для выкупу. 80 пра-цэнтаў неабходнай сумы давала дзяржа-ва. Сяляне ж рабіліся даўжнікамі на 49 гадоў. Выплочвалі не толькі суму доўгу, а і працэнты за пазыку. Былі вымушаны браць у памешчыкаў надзе- лы, апрацоўваць Іх сваім швентаром і засяваць уласным насеннем. А калі прыходзіў час уборкі ўраджаю, то па-лову ад намалочанага трэба было аддаць памешчыку. "Палажэнні 19 лютага" прадугледж валі новы парадак кіравання сялянамі. Ён быў заснаваны на выбарнасці ні-жэйшых службовых асоб. Жыхары сельскай грамады выбіралі старасту. На валасных сходах сельскія старасты і ўпаўнаважаныя ад кожных 10 двароў выбіралі валасное праўленне, валасно-га старшыню і суддзю. Функцыі новых органаў сялянскага самакіравання былі надзвычай абмежаваныя. Галоўнымі абавязкамі сельскіх улад былі: рас-кладка і збор падаткаў, кантроль за вы-кананнем сялянамі іхніх павіннасцей, рэгуляванне пазямельных узаемаадно-сін паміж сялянамі, арганізацыя ў вё сках паліцэйскай службы (соцкія, дзе сяцкія). У дачыненні сялянства дзей-нічаў закон кругавой парукі, што з'яў лялася перажыткам сярэднявечча. Сярод сялян распаўсюджваліся чут кі аб падмене памешчыкамі царскага маніфеста, скажэнні ягонага зместу. Гэта прыводзіла да хваляванняў. У красавіку 1861 г. хваляванне ся-лян адбылося ў маёнтку Салтанова. 3 Рэчыцы выехала паліцыя. Сялян ары штавалі і пагналі ў горад. Там ім было "тлумачана" Палажэнне 19 лютага і ін вентар Салтаноўскага маёнтка ад 1846 г. Пасля гэтага ўдзельнікі хвалявання былі пакараны розкамі. 1861 г. красавіка 12. Акт павятовага прадвадзіцеля дваранства і земскага спраўніка Рэчыцкага п. аб хваляваннях сялян маёнтка Салтаноўка і падаўленні іх паліцыяй В комнсснн по крестьянскому делу, в коей находнлнсь речнцкне уездный предводнтель дворянства Мечнслав Прозор н земскнй нсправннк Васнлнй Маркнановнч, собраны былн около 9 час. утра по ее распоряженню по месту заседання в доме предводнтеля крестьяне Солтановского нмення; нм былн чнта-ны н о6т>ясняемы членамн комнсснн высочайшее Положенне 19 февраля н ннвентарь Солтановского нмення с 1846 г. прн бытностн нхнего помевднка Ннколая Ланевского Волка. Крестьяне этн, не находя ннгде, чтобы с ннх следовало, как постоянно с упрямством утверждалн, по 1 мужскому н женскому дню в неделю, друг пред другом с болыннм шумом сталн крнчать: "Неправда, нам чнтают не то". Члены комнсснн сталн нх вразумлять, стараясь сколько можно было за обвднм шумом допроснть нх н разобрать, в чем дело м почему законным властям не верят. Когда же многне крестьяне отзывалнсь, что протонерей Речнцкой соборной церквн Банковскнй нм чнтал н обьяснял Положенне так, как поннмают онн, то сей протонерей, быв прнглашен особым отзывом за № 9, сейчас же в комнссню прнбыл. Тут же в прнсутст- внн комнсснн он в глаза крестьянам сказал, что когда несколько нз ннх за некоторое время до того прнхо-дйлн к нему с просьбою прочнтать нм несколько статей такового, по ненменню временн остального не чнтал н в таком смысле, как онн говорят, чтобы по 1 дню в неделю отбывать баріцмны, вовсе не обіяснял. Затем стал н увевдевать к смнреняю, повнновенню законным властям н, наконец, взяв нз нх рук Положенне, стал мз такового нм чнтать нх повннностн в пользу владельца. Тут онн толпою закрнчалн: "Неправда, батюшка, чнтай так, как чнтал нам прежде". Другне, возвыся голос над толпою, крнчалм: "Ты, батюшка, от помешйка покуп взял, не так чнтаешь", нные вопнлн: "Не так чнтаешь, нет, ндн я сейчас нам прнся-гай". Протонерей обьявнл нм, что прнсяга ему не страшна, что он готов прнсягать, но сего от него не требует н сам закон, но несколькократно проснл нх смнрнться, увеіцевал повнноваться законным влас-тям, вернть йм, нсполнять так, как онн обьясняют, повннностн в отношеннн к владельцу на точном основаннн высочайше утвержденного Положення н ннвентаря, сожалел над нх заблужденнем по чнсто-сердечному желання добра нм; но всё это было понапрасну; до того еіцё некоторые крестьяне в подкреп-ленне своей претензнн прнводнлн, что в марте месяце, во время бытностн нх в гор. Речнце, на базаре прн барабанном бое самнм городннчнм во всеобшее услышанне всего народа нм чнтано было, что онн утверж-дают. По соображеннн сего оказалось, что ссылаются на прочет высочайшего маннфеста частным прнста-вом Двораковскнм в 12 день нстекшего марта. Чнновннк сей по прнглашенню комнсснн тотчас прнбыл н нз взятого нз рук нх саммх же крестьян нхнего экземпляра Положення в прнсутствнн комнсснн чнстым н внятным голосом стал чнтать нм маннфест. Но те же крестьяне, которые слышалн прочет сего манн-феста на базаре, крнчалн: "Ты не то чнтаешь, чнтай то, что чнтал прежде", м пошел крнк толпою: "Да, да не то, не то". Тут отверженне нстнны было уже слншком очевндно, а действне заговором всех заодно весьма явно; многне крестьяне, как по расспросу оказалось, 12 марта вовсе на базаре не былн, а отверга-лн то, чего слышать не моглн. Затем члены комнсснн всяческн крестьян вразумлялн, уговарнвалн отбы-вать по Положенню повннностн владельцу, повнноваться законным властям, земскнй нсправннк прочн-тал нм по нескольку раз правнла Положення н ннвентарь, об-ьяснял, толковал - все понапрасну, кресть яне н слушать не хотелн об убежденнн, все настанвалн на одном, н крнком н шумом вразумлення властей покрывалн, наконец, земскнй йсправнйк после поясненного неоднократного раз-ьяснення нм правйл, возвыся голос, спросйл, понймают Лй достаточно, что нм было говорено, йлй еоде надо обвдснять. Нз толпы поднялйсь крнкн: "Да мы все хорошо поннмаем, да знаем мы ваш йнвентарь". Нсправнйк про-должал: "Так еслн знаете, то почему же не йсполняете, разве по упрямству не хотйте делать". На это все отвечалй молчаннем, дело становнлось серьезнее, время уходйло, а самые властн былн в ннчто поставле-ны, это пройсходнло уже 23/4 час. пополуднн. По обіцему совеіцанйю комйсснею сейчас же за № 12 й № 13 прйглашены былй начальнйк йнвалндной команды с 24 чел. нйжнмх чннов й полйцейскйх чй-новннков, Двораковскйй с десятскнмн. Между тем в передней комнате, где собраны былм крестьяне, шум все больше й больше возрастал, о вразумленйях комйссйн крестьяне уже н слышать не хотелй, однй крнчалн: "Да тут царя нету, а вы что хотйте, то й делаете, йзберем десятерых йз нашйх н пошлем пешком с жалобою к царю", другйе, не слушаясь нашнх увевданнй, крнчалн: "Да годй уже панам по нас езднть". Прм этом, как й все время, все стоялй крепко за одно, особенным же крнком н дерзостыо, одобрявшйм прочнх, отлнчалйсь: Грйгор Матвеев Ткач, Нйколай Лавскнй, Васнлйй Шапулнн, Янко Тарасов, Нван Бондарь, Нван Пашковскйй, Яков Пашковскйй й Грнгор Пннчук. Когда же по прнбытйн ннвалндной команды начальнйк по нашему прнказанню прйказал взять под стражу означенных крестьян, то все закрйчалй, что йх не выдадут, й со страшным крйком завопйлй: "Бернте всех", но нз комнаты выйтй не хотелй. Надо было заставнть йх к тому снлою, для отвраіцення побега однй дверй былн заперты, н кре стьяне послушалйсь наконец увевданнй предводйтеля дворянства й, побравшнсь за рукй, со страшным шумом н крнком чрез все комнаты й залу вышлй в другне дверй, где ожндала й взяла йх под арест осталь ная часть команды прй содействнй полйцейскйх н повела чрез город. На базаре крестьяне заупрямйлйсь, крйча: "Бейте нас здесь, пусть весь народ вндйт нашу обнду". Когда нм велено было йдтй в полнцню, то онй схватйлйсь с солдатамй, желая выбнться йз-под ареста, но за всем тем властй прй содействйн караула заставйлй йх отправйться в полйцйю (что все пройсходйло уже после 5 час. пополуднй) для прочета каждому высочайшего Положенйя й наказанйя каждого, смотря по возрасту н вйне, от 10 до 40 ударов розог. Определнлн: о всем пронсшедшем й прннятых комнссней мерах, составнв настоявднй акт за подпйсью всех прн этом находйвшнхся, представнть таковой г-ну речйцкому предводнтелю дворянства, от нменй своего представнть г-ну начальнмку губернйй й проснть возможно скорого распоряження его Сйятельства о прнсылке по крайней мере 6 рот военной команды по 2 на каждый стан в Речйцком у., под распоряженне предводнтеля дворянства й земского йсправннка, тем более, что с каждым почтн часом поступают йз разных йменнй такого рода донесенйя о неповнновенйн й самоволйй крестьян, что, еслй сейчас же не будут прнняты энергйческне решйтельные меры, нй за что ручаться не будет можно. Речыцкнй уездный предводытель дворянства Мечыслав Прозор. Земскнй нсправнык Маркыяновыч. М. д. городнычего частный прнстав Двораковскны. Речацкый благочынный протонерей Андрей Банковскый. ЦДГАЛ. Ф. 1286. Воп. 22. Спр. 1353. ЛЛ. 24-27. У 1864 г. адмовіліся ўносіць выкунныя нлацяжы, надаткі і выкопваць павіннасці жыхары Лоеўскай і Дзяражыцкай валасцей Рэчыцкага павета. I тут улады прымянілі сілу. Непакорныя былі пакараны розкамі і штрафамі. Але ў 1867 г. сялянскія хваля-ванні ў Лоеўскай і Дзяражыцкай валасцях успыхнулі з новай сілай. Адбылося тое пас-ля таго, як праверачная камісія, падкупле-ная памешчыкам, адрэзала ў сялян на яго ную карысць болын 1800 дзесяцін зямлі і навялічыла выкупныя нлацяжы звыш як на 5,3 тысячы рублёў. Сяляне не змірыліся з беззаконнем. Калі з Рэчыцы прыбыла па-ліцыя, то аказалі ёй супраціўлепне. Хваляванні жыхароў Лоеўскай і Дзяра-жыцкай валасцей працягваліся чатыры га-ды. Рэчыцкая паліцыя была не ў стане ўсмі-рыць сялян. Павятовыя ўлады звярнуліся за дапамогай да мінскага губернатара. Былі нрысланы салдаты, якія і навялі ў паў стаўшых валасцях "парадак". Сялянскія хваляванні ў Рэчыцкім паве-це не сціхалі да канца XIX ст. Толькі ў 1890-1900 гг. іх адбылося 24. У другой палове XIX ст. Рэчыцкая зям-ля стала месцам нравядзення работ Заходняй экспедыцыі па асушэнню балот пад кіраў-ніцтвам вядомага ў Расіі спецыяліста па інжынерных работах I. I. Жылінскага. Да асушальных работ экспедыцыя пры-ступіла ў 1873 г. Галоўнай іх мэтай былі павелічэнне даходаў казны з дзяржаўных лясных і лугавых угоддзяў, падрыхтоўка лініі пад будучую чыгунку. Шмат увагі экспедыцыя надавала досле-дам па выкарыстанню асушаных зямель пад агарод і ворыва. Яны праводзіліся і ў Ва-сілевіцкай лясной дачы, ва ўрочышчы Стаў каля вёскі Бабічы. Пад кіраўніцтвам агра нома Гедэмана (бацька вядомага польскага гісторыка О. Гедэмана) была створана до-следная ферма. Асушэнне балот дало магчымасць для эфектыўнага выкарыстання лясных угод дзяў, павялічыліся плошчы ворнай зямлі. У 1878 г. у Васілевічах была створана метэаралагічная станцыя. Яна старэйіпая ў шсцубдіцы. Г> У другой палове XIX ст. Рэчыца значна вырасла. У 1886 годзе, як бачна з кпігі да-ведніка Мінскай губерні, у горадзе было каля 7 тысяч жыхароў, 940 драўляных да моў, 140 прыватпых драўляных крам і 2 крамы мураваныя. Такім чынам, за 60 га доў Рэчыца вырасла ўтрая. Гараджане мелі 475 коней, 496 галоў буйной рагатай жывёлы, 480 свіней, 250 авечак і 150 коз. Прамысловасць горада заставалася сла баразвітай. Працавалі дробныя саматуж ныя прадпрыемствы, якія называліся заво дамі, хаця і мала адпавядалі такой назве. Напрыклад, былі 2 скураныя заводы. На іх працавалі ўсяго 6 рабочых. Быў завод па вырабу цэглы з 2 рабочымі. На крупа , дзёрным жа і свячным заводах працавалі па аднаму рабочаму. - Больш буйныя прадпрыемствы знаходзі ліся ў памешчыцкіх маёнтках. Яшчэ ў на чатку XIX ст. вядома суконная фабрыка пана Аскеркі. Сваю прадукцыю япа паотаў ляла ў асноўным казне. Не было недахопу ў ахвотніках набыць прадукцыю натапіных заводаў паноў Горватаў і г. д. Увогуле ў другой палове XIX ст. у памеіпчыцкіх ма ёнтках Рэчыцкага павета нрадукцыю вынус-калі 21 бровар (вінакурныя заводы) з 180 рабочымі, 2 паравыя млыны, якіх аб слугоўвалі 8 рабочых, 6 шкіпінарна-смаля-ных заводаў (8 рабочых). ІІамешчыкі адкрывалі цэхі па вырабу каўбасы, вяндлярні. Горваты нрадавалі мя са ў Пецярбургу, прасаванае сена дастаўлялі ў Адэсу. ^ У канцы XIX ст. велізарную ролю ў развіцці прамысловасці пачалі адыгрываць чыгункі. ;У 1886 г. пачаўся рух ІІаяздоў паміж Гомелем і Лунінцом. Участак Па лескіх чыгунак быў пракладзены і праз Рэчыцу. Гэта спрыяла таму, Іпто ў непасрэд-най блізкасці ад чыгункі ў Рэчыцкім паве-це пачалі ўзнікаць новыя прамысловыя прадпрыемствы. У асноўным - лесапільныя з.аводы. ' У 90-ых гг. XIX ст. з чыгунампай стан цыі Рэчыца штогод адпраўлялася каля 1 мільёна 300 тысяч пудоў разнастайных грузаў. 160 тысяч пудоў - абарот грузаў Рэчыцкай прыстані. Першы ўсеагульны пераніс насельніцт ва Расійскай імперыі, які праводзіўся ў 1897 г., наказаў: эканоміка Рэчыцкага паве та насіла, як і раней, аграрны характар. Павет меў 23 воласці, 749 населеных пунк-таў. Плошча павета - 11 087,5 квадратнай вярсты, насельніцтва - 221 771 чалавек. У Рэчыцы было 9280 жыхароў, працавалі 2 лесанільныя і 2 піва-мёдаварныя заводы, маслазавод, завод па вырабу цэглы. Леса- пільні належалі Зелкінду і Когану, на іх працавалі 53 рабочыя. Піламатэрыялаў бы ло выпушчана за год болып як на 90 тысяч рублёў. 25 тысяч рублёў - гадавы абарот мукамольнай вытворчасці. Рос культурны ўзровень насельніцтва павета. 3 пачатку 1850-ых гадоў пачалі ад-крывацца царкоўнапрыходскія школы. У першую чаргу - для дзяцей дзяржаўных сялян. У 1860- 1870-ых гг. у павеце было звыш 20 царкоўнапрыходскіх школ. Некато- . рыя з Іх сталі народнымі вучылішчамі. Так, народнае вучылішча мястэчка Горваль наведвалі 35 хлапчукоў і 10 дзяўчынак. За настаўніка быў мясцовы святар Іван Мас калевіч. У Рэчыцы было прыходскае вучылішча, двухкласнае народнае яўрэйскае вучылішча, некалькі яўрэйскіх малітоўных Інкол. Дарэчы, насельніцтва Рэчыцы болып як на 60 працэнтаў складалі яўрэі. "Па закону, евреям торговать, в крестьянскнх обвдественных шннках явнлось стремленне у некоторых крестьян взять обвдественные крестьянскне шннкн, но онн смутно вернлн, чтобы еврен моглн выпустнть нз свонх рук давнншннй нх промысел, посредством которого в глазах крестьян некоторые еврен обогатнлнсь. Наконец в январе 1867 г. назначены былн окончательные срокн евреям-шннкарям удалнться нз деревень. Когда окончнлн с ннмн расчеты, то явмлнсь желаюіцне нз крестьян н дворовых людей взять обіцественные шннкн. Такнм образом, отдано было несколько крестьянскнх шннков в Холмецкой, Заспенской, Ро-венской н Маладушской волостях, но еврен броснлнсь на аферы: онн сталн отговарнвать крестьян н пере купать себе право торговлн внном через подставных крестьян. Подобных случаев открылось несколько. Воободе нз наблюденнй в 1866 г. оказывается, что крестьяне-собственннкн 1 го участка достаточно усвомлн себе, насколько дорого обходятся нм всякне деловые н торговые отношення к евреям, н обнару жнлн стремленне освободнться от эксплуатацнн нх. Для большего успеха начатого дела остается огранм чнть н подначалнть особенно строгой полнцейской опеке конкуренцмю евреев шннкарей помеіднчьнх шннков, строго преследовать всякне попыткн нх торговать под нменем крестьян в обіцественных шннках н наблюдать за прожнваннем нх в деревне под вндом занятня разнымн ремесламн, а на самом деле для обмана н барышннчества нлн для торговлн через подставных крестьян в обвдественных шннках. Мыровой Посредннк 1-го участка (подпысь) НА РБ. Ф. 242, воп. 1, спр. 624. С. 1-11.

 Мост праз Дняпро. Канец XIX ст. Не існуе

 Рэчыца. Кацярынінскі шлях. Пач. XX ст.

 Асуіпальны канал у Рэчыцкім павеце