3 гісторыі забудовы Рэчыцы ў XVII-XVIII стст.

...Як паказваюць дакументы, што захава ліся, Рэчыца перажыла ў XVII - XVIII стст. вдповы для беларускага гора-да гэтага часу перыяд заняпаду планіроўкі і архітэктурна-мастацкага аблічча. У 1649 г., падчас вайны украінскага і беларускага народаў пад кіраўніцтвам Баг- дана Хмяльніцкага, быў зроблены з натуры малюнак горада, які амаль цалкам адпавядае плану Рэчыцы, складзенаму ў той час. Па раўнанне гэтых плана і малюнка з планам Рэчыцы 1795 г. паказвае дэградацыю горада на працягу другой паловы XVII і ўсяго XVIII стст. Пагранічнае становішча го новы рэгулярны план, які і складае аснову сучаснага нлана горада. Лукавіна Дняпра ў многім вызначыла планіровачную струк-туру Рэчыцы. Горад атрымаў прамавуголь-ную сетку вуліц. Адны з іх арыентаваны паралельна рацэ, а другія - пернендыку-лярна ёй. На пачатку XIX ст., як, дарэчы, і даг.ч туль, у Рэчыцы пераважала драўляная забу дова. Яе архітэктурная выразнасць забяс печвалася будаўніцтвам дамоў па "ўзорных" фасадах, ад якіх забудоўшчыкам не дазваля ліся ніякія адхіленні. Планіроўка дома была ва ўладзе гаспадара, а вось фасад жыл-ля, і асабліва на вуліцу, строга адпавядаў правілам так званай "прыгожай архітэкту ры". Яны заключаліся ў абавязковай аб шыўцы вонкавых сцен дошкамі або тынка ванні, у афарбоўцы зацверджанымі колера мі. Патрабаванні да жылых драўляных дамоў былі выкладзены ў альбомах аб фаса дах, у складанні якіх бралі ўдзел вядомыя архітэктары - Л. I. Руска, В. I. Геста і В. П. Стасаў. 3 1809 на 1812 г. яны выдалі ажно пяць альбомаў. Тым не менш, нягледзячы на прыведзе ныя вышэй патрабаванні, на практыцы назі раліся адступленні ад зацверджаных фаса даў. Гэта звязана было з прыродна-кліма тычнымі і мясцовымі нацыянальнымі асаб-лівасцямі, з жаданнем хутка растучага купецтва мець дамы з гандлёвымі лаўкамі. У 1811 г. В. П. Стасаў распрацаваў "Правілы пабудовы ў гарадах абывацель-скіх збудаванняў". Яны дапускалі пэўныя змяненні памераў дамоў, але ў той жа час дакладна абумоўлівалі ўсе суадносіны па-між іх асобнымі часткамі і кампазіцыяй фасадаў. На працягу ўсяго XIX ст. будаўніцтва драўляных жылых дамоў у Рэчыцы ажыц-цяўлялася практычна ў поўнай адпаведнасці з названымі вышэй Правіламі. Уплыў "узорных" фасадаў праяўляўся даволі ярка. Доказам яго з'яўляюцца высокія цагляныя цокалі, абшыўка сцен дошкамі, строгія класічныя карнізы з добра выяўленым фры-зам і архітравам, трох- або чатырохскатныя дахі без слухавых акон. Сярод драўляных дамоў Р.эчыцы значнае месца займаюць дамы ў тры (вул. Леніна, 87, 96, 146, 148, 164 і г. д.) і пяць (вул. Урыцкага, 14, Леніна, 174) акон, якія па кампазіцыі фасадаў найболыІІ строга пры-трымліваюцца "ўзораў". Матывы класіцызму выразна бачны ў аконных налічніках з трохвугольнымі франтонамі (вул. Савецкая, 142, Леніна, 96 і 174), у аздабленні вуглоў дома Іграма вугольнымі драўлянымі накладкамі, якія імітуюць каменны руст (вул. Леніна, 87, 96), а таксама ў прапарцыяналыіай забудове фасадаў з улікам маштабнай узгодненасці асобных дэталей з агульнымі ІІамерамі да-моў. Да канца 50-ых гг. XIX ст. адступленні ад "узорных" фасадаў у правінцыяльных гарадах, у тым ліку і ў Рэчыцы, набылі шырокае распаўсюджанне і былі замацава-ны спецыяльным указам "Аб ІІарадку дазво лу прыватных пабудоў, фасады якіх адсту паюць ад узорных чарцяжоў". Мастацкая выразнасць драўлянай жы лой забудовы Рэчыцы дасягалася нярэдка мудрагелістай дэталіроўкай, пе звязанай агульнай кампазіцыяй фасадаў, ІІрымянен нем скразной пілаванан разьбы. Скразпая пілаваная разьба ўпрыгожвала аконныя на-лічнікі. Карнізы мелі адзін ці два рады надзораў, пілястры - прамавугольныя і ромбанадобныя накладкі. Сцены над вокна мі і пад імі аздабляліся фігурнымі дош камі. Усе гэтыя дэталі былі, напрыклад, у дамах: № 14 па вул. Урыцкага, 37 - вул. Камсамольская, 71, 87, 144, 146, 164 - па вул. Леніна, 27, 35, 37 - па вул. Луначар-скага, і г. д. 3 усіх дэталей найбольшай увагі заслу-гоўваюць аконныя налічнікі. Самыя прыго-жыя з іх, так званыя франтонныя, мелі шырокі гарызантальны карніз складанага профілю з раскрапоўкамі па баках і кла-січнае пакрыццё дзвюма дошкамі. Такія налічнікі нагадваюць двухскатны дах (.вул. Савецкая, 142, Леніна, 96, 110, 174). У Рэчыцы можна было сустрэць і анала-гічныя налічнікі, але ўжо з ІІлоскім трох вуголыіым франтонам, унрыгожаным паў-круглымі выразамі, точанымі шарыкамі, гіркамі і цыбулінамі. Каторыя з іх мелі ажурныя нраразныя накладкі і фігурныя падаконныя дошкі (вул. К. Маркса, 31, Сыдзько, 117, 123, Савецкая, 61 і іншыя). Развіццё разьбы, як сродку ўпрыгож вання фасадаў, прывяло амаль да поўнай замены франтонных налічнікаў шырокімі праразнымі "ручнікамі", якія значна ўсту паюць па сваіх мастацкіх вартасцях кла січным узорам (вул. Луначарскага, 37 і інш.). У пачатку XX ст. у архітэктуру жылой забудовы правінцыяльных гарадоў Расіі пранікае мадэрн. Дамоў у такім стылі ў Рэ чыцы не было, бо ўзвядзенне іх было звяза на са складанасцямі гэтага стылістычнага напрамку і патрабавала работы прафесія нальных архітэктараў. Праўда, да асобных вялікіх дамоў у Рэчыцы прыбудоўваліся халодныя тамбуры з парадным уваходам (вул. Леніна, 110, Савецкая, 124 і інпіыя). Высокія двухстворкавыя дзверы, упрыгожа-ныя глыбокімі прамавугольнымі філенка мі, і стрэшка з трохвугольным франтонам удала дапаўнялі класічную кампазіцыю га лоўнага фасада. Л. Патапаў

 Гістарычныя звесткі аб былым саборным Уваскрасенскім храме

Уваскрасемскі храм і ІІрыход у г. Рэчы цы бярэ пачатак у глыбокай старажытнасці. Падаппе абвяіпчае, што храм у гонар Уваск расення Хрыста Збаўцы быў нершым хрыс-ціянскім храмам. Пабудаваны ён, як сцвяр-джаюць царкоўныя дакументы, прыхаджана-мі, але калі дакладна, невядома. Храм Уваскрасення Хрыста Збаўцы драўляны, не-вялікага памеру, пабудаваны ў выглядзе ка-пліцы; на працягу многіх гадоў свайго існа вання ён неаднаразова перабудоўваўся і ра-мантаваўся прыхаджанамі. 3 часоў далучэння Менскай губерні да Расіі і заснавання праваслаўнай Менскай епархіі, храму Уваскрасення Хрыста Збаў-цы з 1794 г. прысвоена было найменне са-борнага храма. 3 1794 па 1842 г. прычт саборнага храма складалі: протаіерэй, дзя-кан і адзін прычатнік. Прычт не атрымлі-ваў жалавання ад казны, а карыстаўся доб-раахвотнымі прынаіпэннямі ад прыхаджан, займаўся гаспадаркай, пераважна хлебароб-ствам. Протаіерэй жыў у царкоўным доме, ас татні ж прычт царкоўных дамоў не меў, як І цяпер, а жыў у прыватных дамах па найму. У 1820 г. пры царкве Уваскрасеппя было адчынена прыходскае вучылііпча. У 1866 г. у саборную Уваскрасенскую царкву была ахвяравана срэбная пазалочаная, у шкляным каўнаку, даразахавалыііца, Яго Імператар-скіх Высакасцяў Гасударом Наследнікам Цесарэвічам Аляксандрам Аляксандраві чам. У 1869 г. казённай Ілюстрацыйнай Камісіяй прычту саборнай Уваскрасенскай царквы надзелены ва ўрочьтшчы Пагулянцы, у 22 вярстах ад горада і царквы, участак зямлі і балотнай сенажаці ў колькасці 19 дзесяцін. Зямля і сенажаць нязручныя і мала прыносяць карысці духавенству. У 1872 г. у г. Рэчыцы быў асвечаны новы саборны храм у гонар Усттення Прасвятыя Багародзіцы. 10-га чэрвеня гэтага года ў Уваскрасенскім храме адбылася апошняя ўрачыстая літургія за здароўе ўсіх яго пры хаджан, пасля чаго храм Уваскрасення быў зроблены прыпісным да новага саборнага УсІІенскага храма. Усе царкоўныя рэчы: рыз ніцы, лампады, кадзілы, кнігі, званы і ініпыя царкоўныя прадметы перанесены бы Гістарычныя сведчанні аб сучасным саборным Успенскім храме сродку упрыгож-амаль да поўнай чнікаў шырокімі Ікія значна ўсту [ вартасцях кла начарскага, 37 і "ітэктуру жылой К гарадоў Расіі такім стылі ў Рэ-Іне іх было звяза га стылістычнага эаботы прафесія аўда, да асобных прыбудоўваліся Іадным уваходам Ія, 124 і ііпныя). іверы, упрыгожа-льнымі філенка-ьным франтонам ) кампазіцыю га- Л. Патапаў лі ў новы саборны Успенскі храм. Цяпер Уваскрасенскі храм мяркуецца прыхаджана-мі перанесці на гарадскія могілкі. На кошт гэтага і збіраецца сума, але пакуль ён Саборны Храм Успення Прасвятыя Ба-гародзіцы мураваны, з такой жа званіцай, аднапрастольны, скончаны будоўляй у 1872 г. і 11-га чэрвеня гэтага года яго Праас-вяшчэнствам, Праасвяшчэнным Аляксанд-рам, Епіскапам Мінскім і Бабруйскім, асвечаны. Пры асвячэнні храма прысутні-чаў правадзейны стацкі саветнік Уладзімір Мікалаевіч Токараў, які быў у той час начальнікам губерні. Храм пабудаваны за коіпт каяны. Будаўніцтва храма працягвала-ся больш за 30 гадоў пры наступных не-снрыяльных абставінах. У 1839 г., з канчат-ковым аб'яднаннем уніятаў з праваслаўнай царквой, урад звярнуў увагу на стан цэркваў стаіць некранутым на тым самым месцы, дзе ён стаяў некалькі стагоддзяў і быў нямым гледачом гістарычных векавых пераваро таў, у лёсе краю і прыхаджан. у Заходнім краі. Рэчыцкі Уваскрасенскі храм, малаўмяшчальны і стары, прапанава-на было замяніць новым мураваным храмам. Дзеля гэтага ў 1840 г. была выдаткавана з казны сума на пабудову саборнага мурава нага храма. Першым будаўніком гэтага хра ма быў па надраду ад казны рэчыцкі яўрэй па прозвішчу Гец, пад поглядам камітэта духоўных асоб. Пачаты будавацца ў 1840 г., храм у канцы 1843 г. ужо зусім скончаны быў начарна, але раптам нечакана разбурыў-ся амаль датла. Гэта было ўвосепь, у ліста-падзе 1843 г. Несумненны падрадчык Гец кудысьці знік, храм жа прастаяў у руінах да 1863 г. У гэтым годзе, з нагоды ўзнікшага і дамах ІІа канму. аскрасешія было Ілішча. У 1866 г. ую царкву была Іаная, у шкляным , Яго Імператар ом Наследнікам І Аляксандраві : Ілюстрацыйнай Уваскрасенскай шічы Пагулянцы, царквы, участак Іці ў колькасці жаць нязручныя духавенству. "Іў асвечапы новы Іення Прасвятыя я гэтага года ў 5ылася анопіняя>ўе ўсіх яго пры 'васкрасення быў ювага саборпага оўныя рэчы: рыз кнігі, званы і І неранесены бы ў Заходнім краі паўстаішя, урад ізноў звярнуў увагу на цэрквы гэтага краю. Для дабудовы саборнага храма ізноў асігнавана была ад казны сума ў 14 800 руб. Падрадчы-кам ІІа гэты раз быў запрошаны менскі ку-пец і гарадскі галава Свечнікаў. Будоўля, якая пачалася ў 1864 г., у канцы 1866 г. із ноў прыпынілася. Падрадчык Свечнікаў па прычыне розных неспрыяльных абставін абанкруціўся, і сабор ізноў застаўся непа будаваным. У 1870 г. саборнае духавенства звярнулася за дапамогай да тагачаснага мен-скага губернатара правадзейнага стацкага саветніка Токарава, які прыбыў у гэтым годзе ў періны раз на рэвізію рэчыцкіх службаў. Губернатар звярнуў увагу на гаротны стап саборнага храма ў г. Рэчыцы і прызначыў для будаўніцтва яго асобы будаўнічы камі-тэт, якому і даручыў заняцца гаспадарчым спосабам узвядзення новага сабора, з асіг ноўкаю на гэта сумы ў 6982 рублі. За гэту суму стараннем камітэта ў 1872 г. новы саборны храм, па міласці Божай, нарэшце быў закончаны і 11 га чэрвеня асвечаны ў гонар Успення Прасвятой Багародзіцы. Рыбцевнч М. Город Речыца. Мн.: 1903.

 Галоўны іканастас Усненскага сабора. Не захаваўся

 Успенскі сабор

 Рэальнае вучылішча на вул. Андрэеўскай

 Пушкінскае гарадское вучылішча на вул. Набярэжнай. Будынак не захаваўся

 План Рэчыцы ў сярэдзіне XVII ст.

 Рэчыца. Успенская вуліца. Пач. XX ст.